Overheidsbeleid lerarentekort blijft steken in lapmiddelen

Tekst Robert Sikkes - Redactie Onderwijsblad - 3 september 2018 - 5 Minuten om te lezen

Beeld: Typetank

In mei riep de Onderwijsraad het ministerie van Onderwijs in een brandbrief op tot het instellen van een taskforce voor het lerarentekort. Gewoon, omdat het bewaken van de kwaliteit van het onderwijs een grondwettelijke taak van die overheid is. En omdat de overheid met oplossingen moet komen voor het lerarentekort, de hoge werkdruk en de relatief lage salarissen, zo stelt de raad onomwonden. Het ministerie moet daarom ‘de regie en de verantwoordelijkheid op zich nemen’.

Onderwijsminister Arie Slob (ChristenUnie) voelt daar niets voor, was zijn voorlopige reactie kort voor de zomervakantie bij een Kamerdebat over de cao primair onderwijs. "Ik heb aarzelingen bij een landelijke taskforce, want dat wordt weer een hele groep mensen die waarschijnlijk heel erg druk bezig zijn”, aldus de minister, die meer ziet in een regionale aanpak met een “belangrijke, grote rol” voor de werkgevers.

Zijn definitieve brief eind augustus over het aanpakken van de tekorten stelde vanwege het ontbreken van structurele oplossingen enorm teleur.

Minister Arie Slob: 'Ik heb aarzelingen bij een landelijke taskforce, want dat wordt weer een hele groep mensen die waarschijnlijk heel erg druk bezig zijn'

Noodoplossingen

Die regionale aanpak komt vaak terug in de berichten over het lerarentekort. Ja, nu is het tekort nog redelijk regionaal en het sterkst voelbaar in de Randstad, maar het is een kwestie van tijd voordat het gebrek aan bevoegde en bekwame leraren heel het land treft. Tot en met Zeeland en Zuid-Limburg aan toe. Omdat de urgentie in Den Haag nog steeds niet wordt gevoeld, blijft er voor scholen niets anders over dan pleisters plakken. De noodoplossingen buitelen over elkaar heen. De onderlinge concurrentie om die laatste leerkracht binnen te hengelen, neemt toe. Zo meldt de gemeente Leiden bijvoorbeeld in navolging van Rotterdam, Den Haag en Amsterdam, dat ook daar gedacht wordt aan lokkertjes als het vergoeden van parkeergeld, baangaranties en extra scholing. Leuk voor wie er gebruik van kan maken, maar het levert niet meer leraren op.

In de reportages in de dagbladen lees je over scholen die worstelen met de formatie. Eén van de oprukkende noodoplossingen is het samenstellen van dubbelgrote klassen waar naast een leraar een klassenassistent komt. Het is het model dat het ministerie onderzoekt en voorzichtig propageert, als definitieve en ‘innovatieve’ oplossing. Kanttekeningen over werkdruk of de invloed van grote klassen op de onderwijskwaliteit, worden niet in kaart gebracht. De dubbelgrote klas is onvermijdelijk, volgens topambtenaren, omdat het nooit meer gaat lukken om genoeg mensen naar het onderwijs te lokken.

Pabo de Kempel meldt voor de zomer dat ze zij-instromers direct voor de klas wil gaan zetten, een traject waar andere lerarenopleidingen hen al in voorgingen. Nu nemen zij-instromers vaak veel levenservaring mee, maar kunnen zij wel meteen zelfstandig aan de slag? En blijven ze wel? Want het is zonder meer verheugend dat de aanmelding voor de deeltijd-pabo fors stijgt, maar we weten ook dat de uitval onder deze groep relatief hoog is.

Dubbelgrote klassen zijn een oprukkende noodoplossing

Treurig

Blijkbaar wil het kabinet het lerarentekort regionaal oplossen zonder extra investeringen. En dat alles is zo treurig omdat het tekort voorspeld was. In 2007 schreef de commissie-Rinnooy Kan in het veelgeprezen rapport Leerkracht! dat we aan de vooravond van een ‘kwantitatief en kwalitatief lerarentekort’ stonden.

Toen werd gekozen voor een forse impuls in professionalisering en salaris, geld tijdens de economische crisis van de jaren daarna door de nullijn verdampte. Het lerarentekort kwam bovendien minder snel dan verwacht, omdat er door het opschuiven van de aow-leeftijd massaal langer werd doorgewerkt. Ook in het onderwijs.

Maar het uitstel van de pensioengolf is slechts tijdelijk. Al in 2013 voorspelt Centerdata in de arbeidsmarktmonitor dan het zal omslaan in een tekort. Door de lage aanmeldingen op de pabo, zo schrijven de onderzoekers vijf jaar geleden, zullen er in 2025 zeker 6500 leraren tekort zijn. Inmiddels, vijf jaar later, gaat het in de prognoses om een tekort van bijna 11 duizend. Vijf verloren jaren.

De kabinetten Rutte hebben steeds geaarzeld om de loonkloof tussen onderwijs en de arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden op te lossen. Het was in de nadagen van Rutte-II dat de PvdA in verkiezingstijd hamerde op een salarisimpuls voor het basisonderwijs. Er kwam 270 miljoen euro op tafel, dat Rutte-III mocht gaan uitgeven. Maar dit kabinet beperkt zich tot werkdrukverlaging en komt niet over de brug met de salarissen. Een deltaplan voor het oplopende lerarentekort, zoals de AOb bepleitte? Geen belangstelling voor. Een taskforce zoals de Onderwijsraad nu aanbeveelt? Nee, we gaan het regionaal oplossen.

Met een grote demonstratie in Rotterdam vraagt het primair onderwijs het kabinet nogmaals om nu echt over de brug te komen

Actie

Het kabinet maakt zo wonderlijke keuzes. Niet investeren in onderwijs, ondanks alle kritiek wel vasthouden aan het afschaffen van de dividendbelasting voor grote bedrijven. Iets waardoor de overheid structureel ten minste 1,4 miljard euro aan belastinginkomsten misloopt. Terwijl de gaskraan dichtgaat, is kennis de enige grondstof die overblijft. Investeer in onderwijs, benadrukt ook de Oeso. Deze club, die rijke industrielanden met elkaar vergelijkt, wijst expliciet op de lage salarissen in het Nederlandse onderwijs.

Actie is daarom het enige antwoord. Op 12 september -kort voor Prinsjesdag- staakt het basisonderwijs nog een keer in Zeeland en Zuid-Holland. Met een grote demonstratie in Rotterdam vraagt het primair onderwijs het kabinet nogmaals om nu echt over de brug te komen. Wanneer een serieus antwoord in troonrede, miljoenennota of onderwijsbegroting uitblijft, zijn vervolgacties op weg naar de Provinciale Statenverkiezing van begin 2019 de enige oplossing.

Lerarentekort in VS: ‘It doesn’t pay very well’

Meer jongeren zouden voor het leraarsvak kiezen, als het onderwijs beter betaalt. Zo simpel is het, blijkt uit onderzoek van de ACT, het Amerikaanse bureau dat toelatingstests afneemt voor het hoger onderwijs.

Qua onderwijsarbeidsmarkt lijken de Verenigde Staten erg op Nederland. De salarisachterstand van leraren ten opzichte van andere hoger opgeleiden is in het basisonderwijs bijna net zo hoog, rond de 25 procent. Het lerarentekort is er dan ook groot en hardnekkig.

De ACT zocht uit wat de voornaamste redenen zijn onder jongeren die wel belangstelling hebben voor het beroep van docent, maar toch niet kiezen voor de lerarenopleiding. Op één staat, met 63 procent: It doesn’t pay very well. Op twee, met 43 procent: Not much opportunity for career development. Jongeren geven aan dat er fors meer betaald moet worden, willen zij de overstap naar onderwijs maken. In andere beroepen is een goed salaris voor hoger opgeleiden immers wel bereikbaar.