Reflecteren moet je leren

Hoe heb je het gedaan, wat voelde je erbij, wat leerde je ervan? Het zijn de standaardvragen die beantwoord moeten worden in een reflectieverslag. “Studenten moeten zo vaak reflecteren dat ze soms maar wat verzinnen om ervan af te zijn of waarvan ze denken dat de docent het wil lezen”, zegt Sander Berendsen. “Dat is niet zinvol.”

Dit artikel komt uit het Onderwijsblad van september. Wil je op de hoogte blijven van alles wat er in het onderwijs speelt? Word lid van de AOb en ontvang elke maand het Onderwijsblad.

CHECK ALLE VOORDELEN VAN HET LIDMAATSCHAP

Op basis van het uitgangspunt dat iedereen altijd en overal leert, ontwikkelde Berendsen, innovatiedocent bij het ROC Graafschap College in de Achterhoek, de methodiek ‘Leren van verhalen’. Hij stelde studenten de vraag: waar heb jij het meest geleerd? “Dan hoorde ik van alles terug -thuis, stage, op de sportvereniging, bij vrienden- behalve school.” Toen hij erover nadacht, begreep hij het. Een inzicht of leermoment kan overal ontstaan, en niet per se op een ingepland uur in het lesrooster of wanneer er een deadline is. “Wanneer is reflectie zinvol? Wanneer het voor de lerende betekenisvol is. Dat is een open deur die in de praktijk vaak gesloten is. Betekenisvolle ervaringen vinden niet op vaste momenten plaats. “De mooiste gesprekken ontstaan onverwacht.”

Rolmodel

Hij verzamelde zijn inzichten en ervaringen in het boek ‘Leren van verhalen – een methodiek voor reflectieve ontwikkelgesprekken die er écht toe doen’. “Tijdens het schrijven vroeg ik mij af:
wanneer heb ik zelf betekenisvol gereflecteerd?” Een ervaring wordt betekenisvol als deze vergezeld gaat van een emotie, omdat die uniek is voor de lerende, ongeacht niveau of achtergrond’.

Berendsen kwam zelf uit bij het moment dat zijn vrouw zwanger was, ze net verhuisd waren, en in dezelfde periode de diagnose borstkanker kreeg. Een tante gaf hen een kersenboom cadeau die ‘snel de grond in moest’, omdat hij al veel te lang in de tuin had gelegen. “Tegelijk met het verzorgen van de verzwakte boom onderging mijn vrouw chemo- en radiotherapie.”

‘Reflecteren valt niet in te plannen’

“In die tijd voelde ik me gesteund door mensen die interesse toonden en luisterden zonder oordeel. Hoe is het nu met je? Wat leeft er in jou? Een goede vraag of een luisterend oor op het juiste moment gaven me de kennis of mindset die me verder hielpen.” De zwangerschap werd
secuur gemonitord en de bevalling van hun tweede zoon werd gepland. “Op het moment dat de arts belde dat de kans op herstel groot was en Job geboren kon worden, keek ik uit het raam en zag de kersenboom in bloei staan. De boom gaat het halen en mijn vrouw en zoon ook, dacht ik.”

Dialoog

In het boek bundelde hij ervaringen van studenten, onderzoekers, ondernemers, loopbaanbegeleiders, bestuurders en managers over reflectie. Van Jiska bijvoorbeeld, een student pedagogisch werk die worstelde met een eetstoornis, vastliep en daar weer uitkwam door haar inzichten erover te verwerken in een boekje.

En van Boris, een economiestudent die ongemotiveerd in de schoolbanken zat, maar wel twaalfduizend euro omzet haalde als verkoper van telefoonhoesjes. De dialoog was in hun ontwikkeling essentieel als instrument. Waar word je blij van? Wat vind je leuk om te doen? En ook: Waarom ben je op school? ‘Omdat het moet’, zei Boris. “Tijdens de les bestelde hij Chinese telefoonhoesjes, omdat de lessen hem niet boeiden. Hem de les lezen, bracht de motivatie niet terug. De vraag naar een toekomstdroom uiteindelijk wel, doordat hij het nut inzag van een diploma voor een betere start als ondernemer.”

Spontaan

“Zinvolle reflectie start bij de lerende. Met een gesprek dat niet per se op een vast tijdstip plaats vindt. Het is mooier als het spontaan ontstaat.” Ontdoe reflectie van verplichte deadlines en beoordeling, adviseert Berendsen. Richt je op wat een student energie geeft, wat er goed gaat en waar iemand moeite voor wilt doen. “Check of de student last heeft van een belemmerende overtuiging: ‘Ik kan dit niet, want’.

Jiska, de studente met de eetstoornis, verwerkte haar ervaringen in een dichtbundel. Dat werd
een project dat ze de rest van haar leven met zich mee zal dragen. “Met standaard reflectie-verslag hadden we dit niet kunnen bereiken met haar.” Bij zinvolle reflectie gaat het om ‘een echt
inzicht, een eyeopener, je kunt het niet regisseren. Het gras groeit niet harder door eraan te
trekken. Als je je als docent nieuwsgierig opstelt en vragen stelt, draai je de rollen effectief om. In gesprek kom je bij de thema’s die ertoe doen, wat iemand onzeker of blij maakt en daar zit ruimte voor groei.

Ben jij met iets bijzonders bezig? Of ken je iemand die in deze serie past? Laat het dan weten via onderwijsblad@aob.nl