Praat over de overgang, zo voorkom je verzuim

Tekst Maaike Lange - redactie Onderwijsblad - 8 december 2023 - 6 Minuten om te lezen

Beeld: Nino Massouradze

Hanneke Koelma is 55. Ze was 43 toen ze werkte op de studentenadministratie van het Zone College in Zwolle, een vmbo groen-school, en verstrooid om zich heen keek. Er lag zo’n berg werk op haar te wachten, ze zat letterlijk met haar handen in het haar. “Ik zag niet waar ik moest beginnen”, herinnert ze zich. Het was iets dat Koelma helemaal niet van zichzelf herkende. Normaal kon ze juist aardig wat werk verzetten.

Toen ze op een later moment nog eens om zich heen keek en zag dat die stapel nauwelijks hoger was dan normaal, snapte ze dat er iets met haar aan de hand was. Ze kreeg geen grip meer op haar taken. En na nog een poosje worstelen, kreeg ze de lumineuze inval dat dit weleens een teken van de overgang kon zijn. ‘Ik ben nog zo jong’, dacht ze tegelijkertijd, maar omdat ze zekerheid wilde, ging ze naar de huisarts. Via de huisarts belandde ze bij Care for Women, een organisatie die vrouwen met overgangsklachten helpt en begeleidt.

Het werkvermogen daalt, maar daar komt senioriteit voor terug

“Daar was ik enorm mee geholpen”, zegt ze. De overgang werd bevestigd bij de meeste vrouwen begint de overgang rond hun 43ste en is de laatste menstruatie, die we menopauze noemen, rond hun 51ste en ze kreeg advies hoe ermee om te gaan. Dat was zo’n opluchting dat ze vijf jaar geleden van baan veranderde en managementassistent werd. In die functie maakte ze het tot haar missie om de overgang op haar school bespreekbaar te maken. “We hadden toen een managementteam van drie mannen. In het wekelijkse overleg werd weleens ziekteverzuim besproken dat werd afgedaan met ‘ze kan het werk niet aan’. Ik dacht dan: Tja, zou deze vrouw echt een burn-out hebben? Hoe oud is zij, zou ze misschien in de overgang zitten?”

Koelma besloot daarop eerst haar directeur en daarna het managementteam te informeren over de symptomen die horen bij de overgang. Ze pleitte voor voorlichting aan vrouwen, omdat ze wist dat vrouwelijke docenten, en uiteindelijk de hele school, daar baat bij zouden hebben. Vandaar dat in de cao voor het primair en voortgezet onderwijs werkgevers en vakbonden dit jaar hebben afgesproken dat de overgang op scholen beter bespreekbaar moet worden om onnodig verzuim en afhaken en te voorkomen.

Menopauze-cv

Het Zone College bestaat uit verschillende afdelingen, verspreid over meerdere locaties in Oost-Nederland. Op de locatie in Zwolle waar Koelma werkt, werken ruim tweehonderd docenten, waarvan ongeveer 75 procent vrouw. Uit onderzoek van Care for Women blijkt dat vrouwen in de overgang zich 36 procent vaker ziek melden dan andere docenten. Ook vertellen de cijfers dat hun werkvermogen daalt met 25 tot 34 procent.

Dit artikel stond in het Onderwijsblad. Wil jij het blad ontvangen? Word lid!

 “Het aantal ziekmeldingen kan makkelijk omlaag als vrouwen en teamleiders meer weten over de overgang”, zegt Carlijn Hermes, specialist ‘verzuim & vitaliteit’ van Care for Women. Meerdere keren per week zit zij achter de computer op haar werkplek en loggen overal in het land vrouwen in voor een (opfris)workshop of cursus over de overgang. Andere keren gaat Hermes naar bedrijven toe voor een workshop. Deze dag leidt ze een online-workshop voor vrouwen met beleidsfuncties. De deelnemers komen uit allerlei sectoren, zoals het bedrijfsleven en politie, iemand uit het onderwijs ontbreekt ditmaal.

Klachten van een burn-out en een depressie lijken op overgangsklachten

Hermes begint haar workshop nog maar eens bij het begin. Wat gebeurt er in de overgang? “Het is heel fijn voor vrouwen om hun klachten op te schrijven. Een menopauze-cv kan een goede manier zijn om te weten waar je lijf mee bezig is. Het voorkomt dat je de symptomen afdoet met ‘ik ben druk’. Symptomen die vaak op het lijstje terechtkomen zijn stemmingswisselingen, slecht slapen, vergeetachtigheid, emotionele disbalans, zwaarmoedigheid en huilbuien. Alle vrouwen op het scherm knikken uit herkenning.

Weetkracht

Volgens Hermes krijgen vrouwen met deze symptomen van een huisarts of bedrijfsarts vaak een stempel burn-out of depressie. Met alle gevolgen van dien. “Ze zitten vaak maanden thuis met een verkeerde diagnose. Als ze bij ons komen, doen we bloedonderzoek en dan weten we snel of het inderdaad de overgang is. Die weetkracht is belangrijk. Als je weet dat je in de overgang bent, dan kun je anders omgaan met de klachten die je ervaart. Met humor kun je er dan naar kijken.” De overgang vraagt om een andere leefstijl, aldus Hermes, je moet wennen aan een nieuwe balans in je lijf. “Dat het werkvermogen daalt, zoals de cijfers zeggen, betekent vooral dat het werkvermogen verandert. Er komt senioriteit voor terug. Die ‘rijpheid’ kunnen vrouwen inbrengen in de organisatie of school.”

Care for Women werd 25 jaar geleden opgericht door Catherine Martens. Langzaam ziet zij het taboe rondom de overgang afbrokkelen. In het Kruidvat vind je nu schappen vol voedingssupplementen en vitamines voor vrouwen in de overgang. Toch blijft volgens haar de vraag naar workshops over de overgang in het onderwijs achter op andere sectoren. “Hetzelfde geldt overigens in de gezondheidszorg”, voegt ze toe. “Wij worden in ziekenhuizen uitgenodigd om uit te komen leggen wat de overgang is.”

Ook zij benadrukt het belang van de juiste diagnose. “Omdat klachten van een burn-out en een depressie lijken op overgangsklachten, krijgen vrouwen soms een behandeling die niet juist is, namelijk met antidepressiva of slaapmedicatie. Behandel je hormonale disbalans dan knappen vrouwen snel op en hoeven ze helemaal niet uit te vallen.”

Op de school van Hanneke Koelma worden inmiddels workshops gegeven. Een klaslokaal vol vrouwen kwam af op de eerste bijeenkomst, blij dat er aandacht was voor het thema. Intussen worden nu meer onderwerpen besproken in die bijeenkomsten en komen ook klachten rondom de zwangerschap en menstruatie aan bod. “Vrouwen onderling praten nu over de overgang. Ze kunnen in de lerarenkamer tegen elkaar zeggen: Ik slaap zo slecht. Of ze herkennen wanneer het ‘vest uit en vest aan’ gaat.

Trots

Koelma viel het op hoe open en vrij de vrouwen in de laatste bijeenkomst waren. “Ze voelen zich veilig. Ze vertellen over extreme bloedingen, bijvoorbeeld, en vragen aan elkaar en aan de deskundige wat ze kunnen doen.” Ze is blij dat haar missie is geslaagd. “Het zegt ook iets over mijn collega’s”, zegt ze, “Ook de mannelijke managers zijn om, het heeft ook hun ogen geopend.” Haar dochter van 27 is eveneens trots dat haar moeder het onderwerp bespreekbaar heeft gemaakt. Afgelopen week heeft Koelma nog weer eens een mapje met folders voor Care for Women opgehangen in de personeelskamer. “Ik moet nog kijken of ze al zijn meegenomen.”

We zouden ook weleens een sessie willen organiseren voor mannen

De workshops staan intussen op de jaaragenda van het managementteam van het Zone College. “Elk jaar hebben we het erover: plannen we dit schooljaar weer een workshop in?” De workshop wordt aangekondigd in de interne nieuwsbrief. De eerste keer schreef Koelma alleen de vrouwen aan. Maar daar is ze mee gestopt. “Mannen mogen ook meelezen. We zouden ook weleens een sessie willen organiseren voor mannen, want als ze een kamer delen met een vrouw, snappen ze niet altijd waarom dat raam dan weer open, dan weer dicht moet, of waarom vrouwen soms geïrriteerd kunnen zijn. Zo’n sessie organiseren, is nog niet gelukt.”