Omgaan met de dood in de klas

De dood komt op verschillende manieren de klas binnen. Een huisdier dat overlijdt, een opa of oma, maar helaas soms ook een ouder of zelfs leerling die jong overlijdt. 

In Omgaan met de dood in de klas maakt lerarenopleider en onderzoeker Jos van den Brand leraren in het basisonderwijs vertrouwd met de pedagogiek van de dood. De impact verschilt van leerling tot leerling. “Het effect van het overlijden van een opa of oma hangt af van de band die het kind had met zijn grootouders. Pasten ze iedere week op of zag je ze alleen met verjaardagen?”

“Ik heb ook eens meegemaakt dat een meisje overleed aan een hartstilstand tijdens het paardrijden. Na een aantal weken waren de jongens in de klas niet meer met het meisje bezig, maar haar vriendinnen nog wel.”

Of het voor leerkrachten lastig is ermee om te gaan? Van den Brand heeft de ervaring dat de meeste docenten het prima doen op basis van intuïtie, inlevingsvermogen en pedagogische tact. 

“De basis van alles is de relatie met het kind. Je kent de kinderen in je klas en daardoor voel je aan wat er wel en niet nodig is. Iedere situatie is anders, je kunt dus niet vanuit een draaiboek werken. Het gaat veel meer om aanvoelen wat er in een specifieke situatie nodig is. Omgaan met verlies doet een groot beroep op het inlevingsvermogen.” Hoewel er geen stappenplan is, kan de lerarenopleider wel een aantal punten noemen. “Het belangrijkst is: stem af met het kind en zijn familie en geef daar prioriteit aan.”

“Stel: een moeder van een leerling is ongeneeslijk ziek. Overleg dan met het kind en/of zijn familie: hoe gaan we ermee om? Mogen de andere kinderen in de klas het al weten? Zo nee, wanneer is het dan een goed moment? Wil je het zelf vertellen of wil je liever dat de juf of meester het doet?” Ook na een onverwacht overlijden, is contact zoeken met de familie essentieel. “Wat verwachten jullie als school dat we ermee doen? Wil de familie dat de klas bij de uitvaart is of niet?” Denk ook aan je eigen welzijn. Zoek een ervaringsdeskundige collega op voor steun en om te kunnen sparren over de beste aanpak.

Houd kinderen niet bij de dood weg

Houd met het oog op de schoolprestaties steeds het kind voor ogen. Wat wil de leerling die een dierbare heeft verloren? “Vaak is het thuis hectisch en dan is school een plek waar leerlingen even bezig kunnen zijn met de gewone dingen die doorgaan. Even niet aan dood en verdriet hoeven denken, is dan een structuur die houvast geeft. “Ga er echter niet automatisch van uit dat een kind zo denkt”, zegt Van den Brand. “Steeds gaat het om afstemming. Wat wil de leerling?”

Heb ook oog voor de andere kinderen in de klas. Het overlijden van een vader of moeder brengt ook voor hen de dood dichterbij. ‘Kan mijn moeder ook zomaar doodgaan?’ Dat is belangrijk om over te praten. Ook als de doodsoorzaak suïcide is, is het gesprek belangrijk. “Een ouder die een eind aan zijn eigen leven maakt, is schokkend en voor kinderen nauwelijks te bevatten. Het roept heel veel vragen en oordelen op.” Van den Brand ervaart dat de meeste leerkrachten prima in staat zijn om informatie over dergelijke ingrijpende thema’s te geven. “Geef zo open mogelijk op alle vragen een antwoord. Het is niet wenselijk om kinderen bij de dood weg te houden. Vroeger dacht men dat het beter was om over de dood te zwijgen. Maar dat maakt kinderen juist onzeker. Je blijft met vragen zitten en verzint wellicht zelf een realiteit.”

“Pijn, verdriet en ziekte horen bij het leven. Pedagogisch gezien is het belangrijk dat je hierbij stilstaat. De dood kan ook verbindend werken. Put uit jeugdliteratuur en rituelen, maak samen een slinger of gedenkboek. Dat kan vormend zijn. Verbindend je verdriet delen, kan de band in een klas enorm versterken. Wanneer de school daar inspirerend mee omgaat, geef je leerlingen iets waardevols mee voor de rest van hun leven.”

Jos van den Brand, Omgaan met dood in de klas - een kleine pedagogiek van de dood, € 35,-