Vak burgerschap haalt mbo-student uit comfortzone

Projectleider Annemarie van der Riet borrelt van enthousiasme. Ze is een van de bouwers van het project Persoonlijk Burgerschap van ROC Nijmegen. “We hebben een megaprestatie geleverd”, zegt ze glunderend. Het winnen van de jaarlijkse mbo-prijs van de AOb bevestigt voor haar dat het team iets moois en goeds heeft neergezet. 

Als je naar andersdenkenden luistert, ontdek je ook overeenkomsten

Zes jaar geleden reageerde ze als docent Pedagogisch Werk op een oproep van ROC Nijmegen om een innovatief plan in te dienen. De beste ideeën werden beloond met een geldbedrag. Chaim van Rens, docent Entree, had de oproep eveneens beantwoord, en bleek een plan in gedachten te hebben dat veel leek op het hare. Sindsdien werken ze samen aan een vak dat ze Persoonlijk burgerschap zijn gaan noemen. Van der Riet: “Ik gaf al lessen burgerschap en nodigde mensen in de klas uit om hun verhaal te vertellen. Ook nam ik mijn studenten mee naar buiten. Geboeid luisterden de studenten naar de verhalen, omdat ze echt en authentiek zijn.” 

'Ik vind het goed dat we op school leren hoe de samenleving in elkaar zit'

Ceren Soydan. Beeld Herman Engbers

Derdejaars Ceren Soydan volgde voor het vak burgerschap de module Protestmuziek. “Wij hebben T-shirts gemaakt voor Palestina. In de oorlog met Palestina worden alle regels en wetten overtreden. Ik ben van Turkse afkomst, in ons groepje zit nog een student van Turkse afkomst, een Marokkaanse en een Nederlander. We denken er allemaal hetzelfde over. Ik vind het goed dat we op school leren hoe de samenleving in elkaar zit, dat er allerlei verschillende perspectieven zijn, en dat je leert hoe je met elkaar kunt omgaan. In Nederland wonen mensen uit de hele wereld. In Nijmegen, onze stad, is vroeger ook veel gedemonstreerd, en nu nog steeds, de protesten gaan met de tijd mee, en zo leren we ook over onze eigen stad. We luisteren naar wat andere mensen hebben meegemaakt, en hoe zij dingen zien. Ik studeer accountmanager junior. Je hebt dan ook met veel mensen contact. Ik ben altijd nieuwsgierig naar andere mensen.” 

Het vraagt veel van docenten om dialogen met studenten goed te begeleiden

Zo maakten ze een stadswandeling met iemand zonder thuis, ze bezochten een rechter, een theatervoorstelling over gender en religie en ontmoetten iemand die gevlucht was. “Allemaal zitten we vol vooroordelen”, zegt Van der Riet, “maar als je naar andersdenkenden luistert, ontdek je naast verschillen ook overeenkomsten.” Dit soort ervaringsonderwijs is noodzakelijk, dacht zij, voor al die studenten die op het punt staan om de samenleving te ontdekken en er actief aan deel te nemen. “Chaim en ik wilden alle studenten van ons roc die kans geven. De meesten kregen burgerschapsonderwijs uit een lesboek tussen vier muren.”

Programma-aanbod

Samen begonnen ze een programma-aanbod op te zetten. Eerst voor zevenhonderd studenten van hun eigen opleiding. Vervolgens sloten elk jaar meer opleidingen van ROC Nijmegen zich aan. 

Dat was ook het moment dat ze de naam van het vak veranderden van Burgerschap naar Persoonlijk burgerschap. “Omdat het om persoonlijke ontwikkeling gaat”, zegt Van der Riet. “Hoe ga je als student om met de complexe wereld?” De slogan werd: verras jezelf, ontdek samen. Sindsdien werken ze samen met onder meer het juridisch loket in Nijmegen, politieke jongerenorganisaties, theatergroepen, musea als het Vrijheidsmuseum en Museumpark Orientalis, Vluchtelingenwerk, de rechtbank, het filmhuis, Wetenschapsfilmfestival InScience, African in Motion, allerlei ondernemers, zoals een bakker die op duurzame wijze bakt en duurzaam hamburgerrestaurant Wally’s.

Verplicht onderdeel

Ook landelijk staat er intussen wat te veranderen ten aanzien van het vak Burgerschap. Het burgerschapsexamen is vanaf studiejaar 2026-2027 een verplicht onderdeel op het mbo. Op de website van de Rijksoverheid staat: ‘Burgerschapsonderwijs gaat onder andere over keuzes leren maken voor je eigen toekomst en vaardigheden opdoen om mee te kunnen doen in een steeds sneller veranderende samenleving. Bijvoorbeeld weten hoe de democratische rechtsstaat werkt, zelfstandig keuzes kunnen maken over je financiën of leren hoe je desinformatie kan herkennen.’ 

'Ik had over veel van deze dingen nog nooit nagedacht'

Tweedejaarsstudent Julia Voskuilen van ROC Nijmegen. Beeld Herman Engbers

In de module Wereldburger van het vak burgerschap koos tweedejaarsstudent Julia Voskuilen voor het thema ‘kleding’. “De andere thema’s ‘telefoon’ en ‘eten’ leken me saaier. We hadden een gastles van ontwerpers met hun eigen kledingbedrijf. Bij het thema telefoon moesten we een mobiel uit elkaar halen en de recyclebare onderdelen naar de Dienst Afvalverwerking brengen. Bij ‘eten’ gingen we naar een duurzaam hamburgerrestaurant. Het vlees komt er direct van de boer. Zo’n restaurant is wel duurder, ik ga er daarom niet per se met vriendinnen naar toe, maar een keer uitproberen, doe ik misschien wel. Ik had over veel van deze dingen nog nooit nagedacht. Met mijn eigen kleding let ik nog steeds niet op of het duurzaam is, in mijn leeftijdsgroep kopen we gewoon wat we leuk vinden. Maar ik ga niet met de auto naar de stad. Het statement voor ons eindproduct is: Good clothes, sharp pay. Kleermakers moeten goed betaald worden, ook in de lage lonenlanden. Je gaat hierover steeds meer nadenken.”

Het eerste artikel van de Grondwet, over gelijkheid, vrijheid en non-discriminatie is hierbij het uitgangspunt. “De nieuwe exameneisen passen bij hoe wij het vak benaderen. Afgelopen schooljaar ontwikkelden we een modulaire vorm van een half jaar. Dit schooljaar hebben we drie modules opgezet: Protestmuziek, Wereldburger en Verhalen verbinden.”

Comfort zone

Heel spannend allemaal, zegt Van der Riet. Voor sommige studenten waren sommige bezoeken die op het programma stonden ver buiten hun comfortzone. De docenten ontvingen keurige e-mails van studenten die zeiden niet mee te kunnen naar bijvoorbeeld een dragqueen. Het past niet bij hun waarden en normen of bij hun religie. “Als docenten toonden we begrip voor hun standpunt, maar we zijn wel met ze de dialoog aangegaan. Als geloven betekent dat je elkander liefhebt, waarom dan de ene persoon wel en de andere niet?’ Sommige studenten konden zo, door erover te praten, hun mening bijstellen.” 

De meesten kregen burgerschapsonderwijs uit een lesboek tussen vier muren

Het roc heeft tienduizend studenten en zo’n duizend medewerkers, waarvan veertig docenten Burgerschap. Het centraal organiseren van het vak, door het team Persoonlijk Burgerschap, roept soms weerstand op bij collega’s. Sommigen willen liever zelf invulling geven aan het vak, willen geen standaard-module en dichter bij het onderwerp van hun studierichting blijven, zegt Van der Riet. Maar, zegt zij, in elk persoonlijk leven én beroep heb je te maken met andersdenkenden en moet je je verhouden tot complexe thema’s vanuit democratische waarden. “Of je nu kapper, doktersassistent, controlspecialist, handhaver, verzorgende, ict’er of schilder bent, je hebt te maken met verschillen in geloof, etniciteit, beperking, ideologie, seksuele voorkeur, maatschappijbeelden”, verdedigt zij haar standpunt.

Studenten zeiden in e-mails niet mee te kunnen naar een dragqueen

Ook vraagt het veel van docenten om de dialogen met de studenten goed te begeleiden. Vaak moeten ook de docenten uit hun comfortzone, beseft Van der Riet. “Bijvoorbeeld als ze naar een plek moeten waar ze zelf ook nog nooit zijn geweest en in staat zijn een samenwerkingspartner zonder ervaring in het werken met jongeren bij te sturen. Met al die schurende thema’s hebben we zelf ook nog veel te leren. School voor Dialoog Nederland uit Nijmegen traint ons in oordeel uitstellen, twijfel toelaten, doorvragen en luisteren.” 

Dat het team de prijs heeft gewonnen, helpt andere collega’s enthousiast te krijgen. “De prijs benadrukt dat we bijzondere dingen doen”, aldus Van der Riet. De vraag is nog wel hoe straks de nieuwe exameneisen worden getoetst. “Vinden diegenen die de toetsen maken ook dat ons programma de geest van de burgerschapsdoelen raakt? Een toets met vragen als: wat betekent pluriformiteit, zou een gemiste kans zijn. Een portfolio of eindopdracht, waarbij we verschillen vieren, past veel beter.”

Samen bereiken we meer! Sluit je aan bij de AOb