Leraar verliest hart op Waddenschool

Het is donderdagmiddag, iets voor vijven, als de veerboot met een luide toeter uit de haven van Vlieland vertrekt. Roelyke Gallego stapte aan boord met een routine, die verraadt dat ze géén badgast is. Maar een eilander is ze ook niet. Zeven jaar geleden solliciteerde ze op de vacature voor een leraar Engels bij De Jutter, de enige school op het tweede Waddeneiland van de TV-TAS. 

Als ze na ruim anderhalf uur varen van de MS Vlieland stapt, kan haar lange weekend beginnen. De thuiskomst in Leeuwarden verloopt volgens een vast stramien. Met rituelen waarop ze zich verheugt: eerst omhelst ze haar man en daarna gaat ze met haar twee katten op schoot op de bank zitten. 

Walhalla

Werken op een Waddeneiland, dat klinkt als het Walhalla. “Als ik vertel dat ik een baan op Vlieland heb, vallen sommige mensen haast in katzwijm. Zij denken aan mooie vakanties, maar ik ben gewoon aan het werk”, zegt ze nuchter. Gallego heeft het heel erg naar haar zin op school, maar ze zou niet de hele tijd op het eiland willen wonen. “Je bent afhankelijk van de dienstregeling van rederij Doeksen. Er vaart maar drie keer per dag een boot.” Op maandag neemt ze de avondboot terug. “Zodat ik dinsdagochtend op tijd mijn eerste les kan geven.” Aan het eb en vloed van de Waddenzee, ontkomt niemand. Het dwingende ritme van de getijden bepaalt het leven op de eilanden. 

(Lees verder onder de foto)

Op De Jutter op Vlieland zitten po en vo samen met de kinderopvang en de voorschool. “Op De Jutter zijn er alleen combinatieklassen” Beeld: Herman Engbers

Schoolmeester Thijsse op Texel

Ruim een eeuw geleden waren de Wadden nog veel minder toegankelijk. Toen was zelfs de reis naar Texel - het best bereikbare eiland- een barre tocht. In 1889 werd Jac. P. Thijsse hoofd van de Franse School in Den Burg op Texel. Hij had het er naar zijn zin, maar zijn vrouw Helena had zo’n heimwee dat ze in 1893 terug verhuisden naar Amsterdam. Zijn liefde voor de bijzondere flora en fauna van het eiland was de inspiratiebron voor zijn latere werk als grondlegger van de natuurbescherming van Nederland. 

Het ritme van de getijden bepaalt het leven op de eilanden

De Jac. P. Thijsseschool, één van de negen scholen voor primair onderwijs op Texel, is nog steeds gevestigd in Den Burg. Het oude schooltje is gesloopt. “Sinds 2022 zijn we samen met andere scholen gevestigd in één nieuw gebouw”, vertelt Dieuwertje Boogaard-Ran, zij geeft les aan de leerlingen van de bovenbouw. In de geest van Thijsse, krijgt natuureducatie veel aandacht op school. “In samenwerking met Ecomare - de zeehondenopvang en het natuurmuseum van Texel - hebben we lab lessen ontwikkeld. We gaan ook veel met de leerlingen naar buiten.”

Leerlingen op de eilanden houden

Alle Waddenscholen streven ernaar om hun leerlingen zo lang mogelijk op de eilanden te houden. Dat weet Loes Dijk als geen ander. Zij was twintig jaar directeur van ’t Jok, een kleine basisschool op Terschelling. “Ik kwam uit het speciaal onderwijs en heb die expertise goed kunnen gebruiken.” In haar boek ‘Eilanddirecteur’ dat vorig jaar uitkwam, beschrijft ze wat teams allemaal doen om leerlingen binnenboord te houden. “Ze gaan tot het uiterste, soms bijna ten koste van de andere leerlingen en zichzelf.” 

Daarom is ze blij met de samenwerking tussen de vier Friese Waddeneilanden (Texel hoort bij Noord-Holland). “Er is extra budget dat de scholen naar eigen inzicht inzetten. Ook overleggen de schooldirecteuren en intern begeleiders van de vier eilanden regelmatig, is er samenwerking op het gebied van cursussen en is er zo nu en dan een gezamenlijke studiebijeenkomst. De kosten van vervoer en boot worden ook vanuit dit verband deels betaald.”

Vanuit het Rijk en de provincie is er ook extra geld beschikbaar gesteld. In het najaar van 2023 gaf toenmalig minister Hugo de Jonge het officiële startsein voor Regio Deal De Waddeneilanden. Die is goed voor een injectie van in totaal 36 miljoen euro. Er wordt geïnvesteerd in projecten op het gebied van onder meer woningbouw, onderwijs en duurzame energie. 

(Lees verder onder de foto)

Voor vo-leraren zoals Roelyke Gallego huurt De Jutter een eengezinswoning vlakbij de school: een ‘lerarenhuis’. Beeld: Herman Engbers

Tiny houses op het schoolplein

Op de Wadden is er, net als in de rest van Nederland, woningnood. Cees Visser is schoolleider primair onderwijs bij De Jutter op Vlieland en kon niet meer wachten tot de gemeente woningen gaat bouwen. “Mijn leraren hebben nú onderdak nodig. En het kost zoveel geld om ze steeds in hotels op het eiland onder te brengen.” Daarom heeft hij op het terrein van de school twee tiny houses neergezet. Die zijn sinds dit schooljaar bewoond. “Dichterbij je werk wonen kan niet.”

Voor de vo-leraren, die net als Roelyke Gallego van de vaste wal moeten komen, huurt De Jutter een ‘lerarenhuis’, een eengezinswoning vlakbij de school. Dankzij een uitgekiend roulatiesysteem eten en slapen er nooit meer dan drie leraren tegelijk. “We hebben alle taken verdeeld”, vertelt Pier Postma, hij geeft biologie en is roostermaker bij De Jutter. “Boodschappen doen, koken, afwassen. Na het eten kijken we samen een serie, lezen een boek of doen een spelletje.”

Schoolvakanties geven kopzorgen

Met eilandgasten hebben de inwoners van de Wadden een haat-liefde verhouding. Zonder kan niet, want de eilander economie draait erop. Maar de eilanders koesteren de paar weken per jaar dat de veerboten nauwelijks toeristen meebrengen. De reguliere schoolvakanties vallen vaak samen met de piek van de drukte op de eilanden. Veel ouders kunnen dan geen vrij nemen omdat ze in de horeca of de toeristenbranche werken. Zij willen buiten het seizoen met hun gezin op vakantie.

Het gaf voormalig schooldirecteur Dijk veel kopzorgen. “Er zijn twee weken eilander herfstvakantie waarvan er een week buiten de reguliere vakanties valt. Deze kunnen ouders gebruiken voor een gezinsvakantie. Wie gebruik wil maken van verlof buiten de vakanties om, moet aantonen in die periode geen enkele mogelijkheid te hebben op vakantie te gaan. De leerplichtambtenaar ziet hier strikt op toe. Ik heb tegenover ouders in de rechtbank gestaan. Er waren ouders die mij niet meer groetten omdat ik een vakantieverzoek niet kon honoreren.”

Wij brengen inclusief onderwijs in de praktijk

Aan de reuring, die theaterfestival Oerol elk jaar in juni op het eiland brengt, denkt ze met plezier terug. “We deden op ’t Jok altijd actief mee met het culturele programma. En ik heb ook heel wat kinderen van artiesten op school gehad. Die vingen we tijdens het festival liefdevol op. Sommigen kwamen járen achtereen.” Ze moet nog steeds lachen om een moeder van de wal, die naar Oerol ging en dacht dat ze haar kind twee weken op de eilander basisschool kon droppen. 

Differentiëren als basisvaardigheid

De Jutter is niet alleen een school, het is een centrum waar de ontwikkeling van het kind centraal staat. Sinds 2016 zitten po en vo samen met de kinderopvang, de voorschool, gymzaal én de bibliotheek in één gebouw. Het funderend onderwijs telt in totaal 76 leerlingen. “We zijn over ons dieptepunt heen, er komen weer leerlingen bij”, zegt Thijs Speelman, schoolleider van het vo. Dit jaar is er zelfs een geboortegolfje op het eiland. “Tien kinderen! Daar zijn we blij mee.” 

Speelman twijfelt niet aan het bestaansrecht van het eilandonderwijs. “Er zal altijd een school op Vlieland zijn.” De unieke positie geeft ook ruimte om te pionieren. “Op De Jutter zijn er alleen combinatieklassen. Differentiëren is voor onze leraren een basisvaardigheid”, aldus Speelman. “Van de zeventien leerlingen in het vo, zitten er dertien in een individueel traject. Wij brengen inclusief onderwijs in de praktijk, er komen schoolleiders uit heel Nederland kijken hoe we dat hier doen” 

Appartement aan de overkant

Vroeger was er alleen een mavo op het eiland. Nu kunnen leerlingen met een havo of vwo advies tenminste tot de derde klas blijven. Daarna moeten ze alsnog naar de vaste wal om eindexamen te doen. Sommige eilanders hebben daarom een appartement aan de overkant. Minke Figee is moeder van drie kinderen - de oudste is 21 en de jongste 16 - die na een vwo advies allemaal naar het RSG Simon Vestdijk Harlingen gingen. “Mijn oudste heeft eerst twee jaar bij De Jutter vwo gedaan en ging daarna naar het RSG. Het eerste jaar aan de wal zat ze met twee jongens uit een ander gezin in huis en deelden we de zorg. Mijn middelste ging meteen naar de wal en toen hebben we een huis in Harlingen gekocht. Wij namen twee zusjes van een ander gezin in huis en ik wisselde de zorg af met hun moeder. Er is in Harlingen nóg een huis van Vlielanders waar kinderen uit meerdere gezinnen samen wonen.”

Toen Jaap Hoedemaker veertig jaar geleden vwo advies kreeg, was dat allemaal heel anders. “Ik moest op mijn twaalfde in een pleeggezin. Heel aardige mensen hoor, maar ik voelde me toch ontheemd.” Na omzwervingen woont hij nu weer op Vlieland. Hij werkt bij de VVV en heeft zich ingezet voor een watertaxi tussen Vlieland en Terschelling. Hoedeman is blij dat leerlingen dankzij De Zeehond - de naam van de watertaxi - thuis kunnen blijven wonen. “Je vaart in twintig minuten van Vlieland naar Terschelling.”

(Lees verder onder de foto)

Het funderend onderwijs op De Jutter op Vlieland telt 76 leerlingen. “We zijn over ons dieptepunt heen", zegt vo-schoolleider Thijs Speelman. Beeld: Herman Engbers

Bij De Jutter is maatwerk het uitgangspunt. “Er is geen speciaal onderwijs, we moeten alles zoveel mogelijk zélf oplossen. Dat is knetterhard werken, veel improviseren, maar daar houd ik van. Ik heb veel verantwoordelijkheid, maar krijg ook veel vertrouwen en vrijheid. We hebben een fantastisch team”, vertelt Roelyke Gallego. Wat een verschil met de ‘Leerfabriek’ in Friesland waar ze eerst werkte. “Daar was alles dichtgeregeld. Als je iets anders wilde, liep je tegen een muur van bureaucratie op. Er werd meer vergaderd dan lesgegeven. Ik liep daar helemaal op leeg, had het onderwijs bijna de rug toegekeerd. Hier heb ik mijn liefde voor lesgeven teruggevonden.”

Eilandkind en wereldburger

Op de muur in de centrale hal staat de missie van De Jutter geschreven: ‘Elk eilandkind een wereldburger’. Dat klinkt mooi, maar schoolleider Visser heeft er zijn handen vol aan. “De eilandergemeenschap is behoorlijk op zichzelf.” Dat heeft mooie kanten. “Kinderen groeien hier heel beschermd en veilig op. Iedereen kent elkaar en houdt een oogje in het zeil.”

Gender, lhbtqi+, culturele diversiteit, dat zijn hier ingewikkelde onderwerpen

Maar ze staan niet altijd open voor wat anders is dan zij kennen. “De invulling van het vak burgerschap is echt zoeken. Dat is logisch want het is een nieuw vak, maar gender, lhbtqi+, culturele diversiteit, dat zijn hier echt ingewikkelde onderwerpen. Daar hebben we met elkaar nog een stap te zetten.” 

Om eilandkinderen wat meer wereldburger te laten worden, gaan de schoolreizen naar wereldsteden met een rauw randje. “We zijn net naar Berlijn geweest. Ze keken hun ogen uit: al die mensen, al die culturen. Sommige leerlingen hadden nog nooit daklozen of verslaafden gezien. Hier op het eiland voelen ze zich vaak heel wat, maar in zo’n wereldstad besef je dat we mieren zijn”, zegt Visser. “Of dat je een wereldburger maakt, weet ik niet, maar het is wel goed voor je ontwikkeling.”

Fritz Lieuwes kwam ooit voor de liefde naar Vlieland. Hij werkte in de horeca en de installatietechniek. Sinds zeven jaar is hij conciërge bij De Jutter. “Dit is mijn leukste baan ooit. Ik vind het heerlijk om hier bezig te zijn met klusjes, maar het mooist is het contact met de leerlingen, dat kleurt mijn dag. Mijn eigen kleinkinderen zitten hier ook op school.” Hij vindt het bijzonder om te zien hoe de gemeenschap zich over de jeugd ontfermt. “Heel anders dan op de vaste wal: It takes an island to raise a child.”