Juf Sissy van 82 staat pico bello voor de klas

Vorig jaar zocht Ingrid Leenheer, directeur van basisschool CNS Zomerland in Stellendam een kleuterjuf voor ziektevervanging. Dat zal lastig worden, vreesde ze, vanwege het lerarentekort. “Ik heb Sissy nog”, tipte toen enthousiast de directeur van de Bosseschool in Middelharnis waar Sissy zeven maanden twintig uur per week had gewerkt. “Ze is wel 81.” O jee, dacht Leenheer. “Moet ik dat wel willen? Er komt een nieuwe juf, zei ik toen tegen de ouders, ze heeft wel bijna de gepensioneerde leeftijd.” 

Een juf van ouder dan 80. Moet ik dat wel willen?

Leenheer lacht als ze eraan terugdenkt: “Ik schaamde me voor Sissy’s leeftijd. Alsof ik iemand uit het bejaardenhuis achter de school had weggeplukt.”

Schatergelach stijgt op in de lerarenkamer. Sissy Sénéchal en de directeur lachen samen op. Intussen weet Leenheer beter. “Stralend kwam ze de school binnen. Nou, dacht ik toen nog, ik ben benieuwd hoe ze er aan het eind van de dag bij zit. Bij de meeste juffen is de make-up dan uitgelopen, de haren staan alle kanten op, maar bij Sissy niet, hoor. Zij ziet er dan nog steeds pico bello uit.”

Eilandsfeer van vroeger

Sindsdien valt Sissy Sénéchal regelmatig in op de kleine christelijke basisschool in Stellendam, op een half uurtje met de auto van haar huis in Herkingen op Goeree-Overflakkee. De lerarenkamer kijkt uit over de speelplaats. Stellendam is een voormalig vissersdorp, waar nog maar kort geleden de meeste vaders op de garnalenkotters werkten. Nu draaien ze vaak diensten in de Rotterdamse haven, aan de overkant van het Haringvliet. Alles aan de overkant van het Haringvliet, een oude zeearm van de Noordzee, is ‘d’n overkant’. De bewoners van Goeree-Overflakkee houden het liefst vast aan de eilandsfeer van vroeger. Zo is ook Sissy, want geboren in Amsterdam, na 32 jaar nog altijd een overkanter. “Er zijn hier vrouwen die niet naar de overkant durven rijden, ze blijven op het eiland. Ik rijd gemakkelijk overal naar toe. Zoals naar mijn partner Guus die in Boxtel woont, op 110 kilometer.”

Ze slaat een fotoboek open. Het afgelopen weekend heeft ze het in elkaar geknutseld om de 61 jaar die ze lesgeeft nog eens op een rijtje te zetten. “Ik ben de enige uit de familie die in het onderwijs is gegaan. Een vriendin ging naar de kweekschool, en ik ging mee. Mijn vader was rechercheur. Hij had wel onderwijskwaliteiten, op hoge leeftijd gaf hij les aan de brandweer. Dat ik nu nog voor de klas sta, schijnt bijzonder te zijn, maar voor mij is het heel gewoon. Ik weet niet beter. Ik doe wat ik al 61 jaar met plezier doe.”

Een klas van 56

Haar carrière begon in 1963, in een tijd dat er net als nu een groot lerarentekort was. “Ik schreef vijf sollicitatiebrieven, en op alle scholen kon ik terecht. Ik koos een lagere school in Vlaardingen. Twintig was ik. Ik kreeg de derde klas, nu groep vijf, met maar liefst 56 kindertjes. Daar ging ik. Drie rijen met houten banken. Mijn bureau stond op de gang, er was geen plek meer voor in het klaslokaal. In een geruit koffertje stopte ik drie stapels met nakijkwerk. Ik woonde nog thuis. Mijn vader keek het dictee na, mijn moeder het rekenwerk, of andersom. Ik loste het al wel modern op, denk ik. Eén rij mocht voor zichzelf lezen, met een andere rij besprak ik het huiswerk, en de laatste rij maakte dan het werk van de dag ervoor. En zo ging het best wel.”

Beeld: Fred van Diem

Met 56 kinderen in een nette rij naar het zwembad lopen, kon toen nog. “Het was een andere tijd. In de klas was het vaak muisstil. Maar ik had ook wel overwicht.” Ze herinnert zich haar eerste Sinterklaasfeest. “We hadden net schrijfles, toen Piet binnenkwam en pepernoten rondstrooide. We werkten nog met inktpotjes. De pepernoten belandden natuurlijk in de inktpotjes. Het werd een grote smeerboel. Dat heb ik daarna altijd voorkomen.” 

Op het zwarte krijtbord tekende ze graag als ondersteuning bij de nieuwe woorden die de kinderen leerden. Mooie schaduwen kon je maken met krijt op zwart. “Op de kweekschool had ik een 9 voor tekenen. We deden examen in wel twintig vakken, muziek, taal, rekenen, schrijven, kunstgeschiedenis, handwerken. Alle soorten schoolborden heb ik trouwens gehad, zwart, groen en digi.”

Stoppen met lesgeven

Op de kweekschool had ze intussen haar man leren kennen en in 1969 kregen ze hun eerste adoptiezoontje. Sissy moest stoppen met lesgeven, zoals van vrouwen toen werd verwacht, ook al was het Arbeidsverbod voor gehuwde vrouwen sinds 1958 niet meer van kracht. Een paar maanden later kon ze gelukkig alweer invallen. “Omdat een vriendin op een school van Shell in het buitenland ging lesgeven, kon ik weer terugkomen. Ons zoontje nam ik mee naar school. In een leeg lokaal stond zijn bedje. We hadden inmiddels een driekamerflat gekregen. Als je in het onderwijs werkte, kreeg je voorrang bij een woning. Maar wij stonden wel eerst op de wachtlijst. Voordat we ons zoontje kregen, woonden we in bij een oud mannetje van 80. Haha, dat was toen echt oud. Een oud en vies mannetje, hij kookte alles in hetzelfde pannetje, dat rijmt. Koffie, thee, melk, en ook zijn brilletje maakte hij erin schoon.” 

Vier kinderen

In 1973 ontstond er een nieuwe taak op de basisschool, die van taakverlichter. Sissy kreeg die functie op twee basisscholen in Lekkerkerk. De directeur kreeg tijd om de schooladministratie te doen en zij nam de klas over. “Ik heb er nog een krantenberichtje van. Het was toen iets nieuws. Mijn benoeming stond in de krant.” Intussen hadden ze vier kinderen. Haar man, die lesgaf op de sociale academie, was één dag in de week thuis. Op andere dagen kwam een oma van een leerling oppassen, aardappelen schillen en knoopjes aanzetten.  

De bel gaat. Pauze. Het is lunchtijd op de school in Stellendam. Tien jonge juffen en hun directeur eten hun boterhammen in de lerarenkamer. Een stagiair heeft een stapel pannenkoeken gebakken. Lachen is het om een filmpje van een weerman die zich verspreekt. Een juf vertelt over de komende zomervakantie naar Italië. Sissy zit er ontspannen tussen. Als ze lacht, schudden haar oorbellen. Vroeger ging ze ook vaak op vakantie naar Italië. Weet je wat oorbellen zijn in het Italiaans?, zegt ze. “Orecchini. Dat heb ik altijd onthouden.” 

Na de lunch loopt ze een rondje over de speelplaats. Enkele kinderen komen enthousiast naar haar toe. Ook de kleuters kennen haar, terwijl ze vorige week voor het eerst maar een halve dag in groep één is ingevallen. Ze komen even een aai over hun bol halen.

De kleuters komen even een aai over hun bol halen

Tijd om te zorgen

“Na bijna veertig jaar lesgeven, ging ik in 2005 onverwacht met vervroegd pensioen. Ik was gescheiden en de partner waarmee ik toen tien jaar samenwoonde, was ernstig ziek. Ik nam tijd om voor hem te zorgen, maar hij overleed al heel snel. Toen had ik plotseling geen man, geen baan en geen collega’s meer. Ook mijn hond en poes gingen dood. De directeur van de school waar ik zolang had gewerkt, had niet aangeboden dat ik ook gewoon kon aanblijven. Hij had kunnen zeggen blijf tot je veertigste jaar werken. Maar nee, ik was een dure leerkracht. Hij zette dat vervroegd pensioen door. Dat heeft me nog wel dwars gezeten.

Aan mijn jubilea van veertig en vijftig jaar is nooit aandacht besteed

Toen zag ik een vacature voor invalleerkracht bij de stichting Sopogo, hier op Goeree-Overflakkee, en ben ik veel gaan invallen. Aan mijn jubilea van veertig en vijftig jaar is nooit aandacht besteed. Mijn dienstjaren zijn nooit goed bijgehouden. Ik heb zelf twee verhuisdozen vol met aktes van aanstelling bewaard, voor elke invaldag kreeg ik een papiertje. In die tijd kreeg ik ook mijn eerste zwarte school, in 2010, in een wijk van Rotterdam. Tijdens de gymles moesten alle kinderen zich omkleden. Als ze geen gymschoenen bij zich hadden, moesten ze op blote voetjes. Eén jongetje zat met zijn voeten op de grond. Ik zei: joh, je hebt je sokjes nog aan, doe ze eens uit. Hij keek me aan met grote bruine ogen, tilde zijn voetjes op en toonde me, zonder iets te zeggen, zijn roze voetzolen. Ik was dat helemaal niet gewend.”

Ik kon scheiden omdat ik financieel onafhankelijk was

Het kan zomaar ophouden

“In 61 jaar heb ik op minstens vijftig scholen gewerkt. Omdat ik wilde weten wanneer ik de 50 dienstjaren bereikt heb, tegenwoordig ook een ambtsjubileum, heb ik de AOb dat laten uitzoeken. Omgerekend naar fulltime jaren heb ik er 53 jaar en enkele dagen opzitten. De 55 jaar fulltime halen, lijkt me leuk. Maar het kan ook zomaar ophouden. Omdat ik er geen zin meer in heb, of omdat ik iets ga mankeren. Veel mensen die ik ken zijn al overleden. Guus, mijn huidige partner, is 87, hij is ook heel actief, en we genieten van elke dag, we gaan vaak op vakantie. Als er even geen invalwerk is, dan ruim ik met mijn hulp het huis op, ik doe aan fitness, ik dans graag en Spaans leren is ook een hobby.” 

“Mijn vriendinnen zijn allemaal jonger dan ik. Onder de vriendinnen van vroeger was ik altijd de enige die werkte, de enige met een eigen salaris en een bankrekening. Ik heb dat altijd zo gedaan. Ik kon scheiden omdat ik financieel onafhankelijk was.” (tekst loopt door na kader).

Kleine Sissy had geluk na het einde van de oorlog

Een straatfotograaf fotografeerde juf Sissy op de Dam op 7 mei 1945. Ze was twee jaar oud. Twee dagen eerder hadden de Duitse bezetters gecapituleerd en was voor Nederland de Tweede Wereldoorlog beëindigd. In Amsterdam trokken veel mensen naar de Dam om daar feest te vieren. 
“Mijn moeder nam mij mee”, vertelt juf Sissy. “Het zal omstreeks 11 uur in de ochtend zijn geweest en ik had mijn ‘ratel’ stevig in de hand. Dat was speelgoed waarmee je een hoop herrie kon maken.” 
Juf Sissy en haar moeder hadden geluk. “Enkele uren later voltrok zich een  drama. Nederland was dan wel ‘vrij’, maar niet bevrijd. Er waren nog veel bewapende Duitse soldaten in de Amsterdam en de geallieerde bevrijders waren nauwelijks in de stad doorgedrongen. Leden van het Nederlandse verzet waren overal op zoek om Duitse militairen te arresteren. Bij de Dam verscholen die zich onder meer in De Industrieele Groote Club op de hoek van het Rokin. De Duitsers voelden zich daar bedreigd en om 15 uur begonnen ze vanaf het balkon op de menigte te schieten, onder meer met een machinegeweer. Er vielen 32 doden en meer dan 200 gewonden. 

Oorlog

“Laatst vertelde ik tijdens de geschiedenisles in groep 7/8 dat ik de oorlog heb meegemaakt. We woonden toen in Amsterdam vlakbij het afweergeschut. Als de vliegtuigen overvlogen zette mijn moeder mij in de wieg onder de trap. De ouders kwamen naar school om te kijken of mijn verhaal wel klopte, een juf die de oorlog had meegemaakt, dat kon niet waar zijn.” 

“Ik liet ze een foto zien van 7 mei 1945 ’s ochtends op de Dam, ik houd de hand vast van mijn moeder, we vierden de bevrijding (zie kader hierboven). Deze foto heeft bij mij altijd een speciaal plekje gehad, want ik had er dus ook toen al niet meer kunnen zijn.”