Hbo tornt aan opleidingseisen op krappe arbeidsmarkt
Traineeprogramma’s en het aanstellen van juniors zijn voor hogescholen een interessante weg om nieuwe jonge docenten op te leiden. Het werkt drempelverlagend, maar docenten met een bachelor laten werken in schaal 9 of 10, is in strijd met de afspraak dat hbo-docenten een masterdiploma moeten behalen en betaald worden in schaal 11. “Dit klopt van geen kant.”
Beeld: Nino Maissouradze
“Het was zwaar, vooral het eerste jaar. Alles was nieuw voor me”, vertelt Remco Pollé, junior docent werktuigbouwkunde bij de Hogeschool Utrecht (HU). Drie jaar geleden haalde hij zijn bachelordiploma en meteen daarna begon hij aan een fulltime traineetraject waarin hij zich kon ontwikkelen tot volleerd hbo-docent. Hij stond drie dagen in de week voor de klas bij zijn voormalige opleiding en kreeg twee dagen de tijd om een door de HU betaalde master te volgen én de basiscursus didactiek voor hbo-docenten. “Je moet als trainee veel balletjes hooghouden en echt de hele week knallen. Maar ik kreeg ook veel energie van lesgeven”, vertelt hij enthousiast.
Pollé heeft eind augustus zijn masterdiploma gehaald. Dankzij de ervaren docent die het eerste jaar als mentor optrad en de op maat gesneden didactische training kreeg hij het lesgeven ook snel onder de knie. “Tijdens de training heb ik de leerdoelen van mijn eigen cursus geëvalueerd. Je filmt ook lessen en bespreekt die opnamen in de groep.” Het traineetraject heeft hem een deel van zijn vrije tijd gekost, maar hij heeft geen moment spijt gehad van zijn keuze. “Toen ik ging studeren heb ik er nooit aan gedacht om docent te worden, maar ik heb het ontzettend naar mijn zin. Je bent als docent heel breed bezig met techniek. De ene les gaat over energietransitie, de volgende over 3D-printen. Je geeft een les hooguit twee keer en je verdiept je samen met studenten in nieuwe technische ontwikkelingen. Lesgeven is veel afwisselender dan ik vroeger dacht.”
Toen ik ging studeren heb ik er nooit aan gedacht om docent te worden, maar ik heb het ontzettend naar mijn zin. Je bent als docent heel breed bezig met techniek
Het Instituut voor Design en Engineering waar de opleiding werktuigbouwkunde is ondergebracht, werft de laatste jaren meer trainees en junior-docenten, vertelt HR-adviseur Arina de Jager. “In het technisch domein is het heel moeilijk om docenten te vinden. Daarom experimenteren we met het aantrekken van mensen die nog geschoold moeten worden. Daarmee zijn we heel succesvol. We krijgen op die traineefuncties veel meer sollicitanten dan we gewend zijn. Het vraagt wel meer coaching en begeleiding, maar we zijn heel blij met wat we met deze trajecten binnenhalen. We zijn dit collegejaar voor het eerst in tijden begonnen zonder openstaande vacatures.”
(Artikel gaat verder onder de illustratie)
Beeld: Nino Maissouradze
Drempelverlagend
De Hogeschool van Amsterdam heeft vergelijkbare ervaringen. In 2018 startte er een traineeprogramma dat een bijdrage moet leveren aan het vergroten van de diversiteit van docententeams. Veertig HvA-alumni met een migratieachtergrond konden solliciteren op een traineepositie waarin ze zich in vier jaar kunnen ontwikkelen tot didactisch bevoegde docent-onderzoekers van masterniveau. ‘We krijgen enorm veel reacties op die vacatures, zelfs bij opleidingen waar vacatures vaak niet altijd direct vervuld worden’, vertelde projectmanager Aliye Altinas-Çelik vorig jaar in het Onderwijsblad. De faculteit techniek wist zelfs drie wiskundedocenten in de dop te strikken.
Bij de Haagse Hogeschool zijn in september dertien net-afgestudeerde bachelors gestart met een driejarig traineetraject waarin ze de kneepjes van het docentenvak leren en de kans krijgen een masterdiploma te halen. Vorig jaar begonnen zeventien trainees die al een master hebben aan een tweejarig leer-werktraject. Omdat de Haagse Hogeschool net als de HvA de diversiteit van de onderwijsteams wil vergroten, nodigt ze kandidaten met een bi-culturele achtergrond, lhbtiq+’ers, maar ook mensen die als eerste in hun gezin zijn gaan studeren uit om te solliciteren. “Als het om diversiteit gaat hebben we een zeer brede blik”, zegt programmacoördinator Dieuwke de Boer.
Je hoeft geen onderwijservaring te hebben, we vragen ook geen uitgebreide ervaring in het werkveld. Je leert lesgeven, je hoeft het nog niet te kunnen
De Haagse werft trainees omdat het drempelverlagend is. “We maken duidelijk dat er veel ruimte is om te leren. Je hoeft geen onderwijservaring te hebben, we vragen ook geen uitgebreide ervaring in het werkveld. Je leert lesgeven, je hoeft het nog niet te kunnen”, legt De Boer uit. Dat zorgt voor meer sollicitanten. De generieke aanpak helpt ook. “We zoeken niet naar een docent werktuigbouwkunde of bestuurskunde. Iedereen met een bachelor- of masterdiploma kan solliciteren. Wij zoeken naar een goede match. Zo is er vorig jaar een ontwikkelingspsycholoog bij de opleiding facility management terecht gekomen die waarschijnlijk niet gereageerd zou hebben op een vacature bij die opleiding.”
Opscholen
Bij de HU is de trainee niet nieuw maar terug van weggeweest. In 2005 begonnen al negen HU-afgestudeerden aan het leer-werktraject ‘Nieuw Goud’ dat was opgezet om meer jongeren met een migratieachtergrond voor de klas te krijgen. Talentvolle alumni werden in een jaar klaargestoomd voor het docentschap. Dat project is een stille dood gestorven, maar het functieprofiel trainee leeft voort in het HU-functiegebouw. Het is een schaal 9-functie die ‘uitsluitend bedoeld is om recent afgestudeerde talentvolle bachelors toe te rusten met voldoende startbekwaamheid voor het profiel docent (= schaal 10) middels een werkopleidingstraject waarbij de duur van de aanstelling afgebakend is’, aldus de beschrijving in het functieprofiel.
Waarom de HU is gestopt met traineeprogramma’s weet HR-adviseur Arina de Jager niet precies, “maar het had iets te maken met het HU-beleid dat voorschrijft dat alle docenten een masterdiploma moeten hebben”, weet ze. “Daardoor kwam de focus bij het opscholen van zittende docenten te liggen.”
Tien jaar geleden beloofden hogescholen het opleidingsniveau van hun docenten te verhogen. Dat was geleidelijk gedaald door de praktijk eigen afgestudeerden voor de klas te zetten, wat de kwaliteit van het onderwijs volgens de adviescommissie Leerkracht! geen goed had gedaan. Een docent moet altijd een niveau hoger opgeleid zijn dan zijn of haar studenten, werd onder minister Ronald Plasterk (2007-2010) uitgangspunt van het beleid. In 2012 spraken hogescholen daarom af dat vier jaar later 80 procent van de hbo-docenten een masterdiploma zou hebben. De HU maakte er zelfs 100 procent van. Die beloften waren niet vrijblijvend, hogescholen die de prestatieafspraken niet haalden konden 7 procent van hun subsidie verliezen.
De HU was dan ook onverbiddelijk. Docenten met een tijdelijk contract die er niet in slaagden in twee jaar een master te halen, kregen geen vaste aanstelling. Met als gevolg dat een bedrijfskundedocent met jarenlange praktijkervaring in het buitenland in 2015 zijn biezen kon pakken terwijl hij kort daarvoor door zijn studenten was voorgedragen voor de titel ‘HU-docent van het jaar’. En in 2017 werd het arbeidscontract van een docent die al tien jaar in vaste dient was ontbonden. Hij had zijn masterdiploma niet op tijd gehaald en was daardoor ‘ongeschikt voor het docentschap.’
Uitvoerend docent
Dat de HU vijf jaar later toch weer eigen afgestudeerden werft voor docentfuncties, is Wim Borghuis, lerarenopleider en AOb-consulent bij de HU, een doorn in het oog. Trainees bij werktuigbouwkunde krijgen een programma aangeboden waarbij ze het vak kunnen leren en een master kunnen halen, maar andere HU-opleidingen werven junior-docenten die een tijdelijke aanstelling krijgen in schaal 9 of 10 terwijl er nergens in de vacaturetekst gerept wordt over een leer-werktraject.
“Dat is in strijd met het masterbeleid”, stelt Borghuis. “Bij de HU moet elke docent een master hebben en in de cao is afgesproken dat je schaal 11 krijgt als je werk doet waarvoor een master vereist is. Junior-docenten die een hbo-bachelor hebben en in schaal 9 of 10 terecht komen, klopt dus van geen kant.”
We streven er wel naar dat docenten die met een bachelor binnenkomen een master halen. Iedereen krijgt die kans, ook als het niet expliciet in de vacaturetekst staat. Maar een master is voor schaal 10-docenten niet meer verplicht
Maar de HU hanteert de mastereis niet meer absoluut, stelt Heleen Cosijn, directeur Human Capital bij de HU. De mastereis is losgelaten nadat vorig jaar in de hbo-cao is afgesproken dat een master vragen schaal 11 betalen betekent. “We hebben in het hbo namelijk ook schaal 10-docenten die uitvoerend werk doen op hbo-niveau, zoals lesgeven en het begeleiden van studenten.” HR-adviseur Arina de Jager vult aan: “We streven er wel naar dat docenten die met een bachelor binnenkomen een master halen. Iedereen krijgt die kans, ook als het niet expliciet in de vacaturetekst staat. Maar een master is voor schaal 10-docenten niet meer verplicht.”
Wildgroei
AOb-consulent Borghuis is stomverbaasd. “Dit is heel bijzonder. Het is niet met de vakbonden besproken en ook niet met het personeel van de HU gecommuniceerd. We hebben in het verleden afgesproken dat lesgeven in het hbo een vak is van masterniveau. Nu gaat de HU toch weer hbo’ers voor de klas zetten. Zo’n docent is studenten net een hoofdstuk in het leerboek voor. Dat is toch niet wenselijk als je de kwaliteit van het onderwijs serieus neemt?” Bovendien, puur uitvoerend werk bestaat niet in het onderwijs, vindt de lerarenopleider. “Lesgeven bestaat altijd uit een les voorbereiden, uitvoeren en evalueren/toetsen. In het hbo hoort daar ook het onderwijsontwerpen bij. Die taken kunt je niet scheiden. Stel je eens voor dat je als uitvoerend docent voor de klas staat en een student vraagt: moeten wij dit weten voor de toets? Moet die docent dan zeggen: dat weet ik niet?”
Lesgeven bestaat altijd uit een les voorbereiden, uitvoeren en evalueren/toetsen. In het hbo hoort daar ook het onderwijsontwerpen bij. Die taken kunt je niet scheiden
Dat hogescholen hun eigen afgestudeerden willen opleiden tot docent om de krapte op de arbeidsmarkt het hoofd te bieden, kan Borghuis zich voorstellen. “Maar dan moeten er heldere afspraken gemaakt worden over de begeleiding van trainees en over het opleidingstraject. Nu ontstaat er wildgroei. Iedere beginnende docent hoort een inwerktraject te krijgen en vrijgesteld te worden om een didactische bevoegdheid te halen. We moeten ervoor waken dat we zo’n inwerktraject ineens een leer-werktraject gaan noemen waardoor alle beginnende docenten in schaal 9 of 10 belanden. Dan zijn we terug bij af.”
Dit artikel verscheen in het oktobernummer van het Onderwijsblad, dat elf keer per jaar in de bus valt bij AOb-leden. Meer weten over alle voordelen van het AOb-lidmaatschap? Klik hier.
