De leraar is hilarisch
Juffen, docenten, schooldirecteuren: ze spelen hoofdrollen in satirische tv-series. Denk aan Rundfunk en het Amerikaanse Teachers. Maar wat zegt dat over de beroepsgroep? “De leraar is een dankbaar onderwerp voor de humor."
Beeld: Stijn Hoekstra
Anton Zijderveld schreef in 2011 het boek Waarom wij lachen: over de grap, de spot en de oorsprong van humor. Hij is één van de weinige - inmiddels emeritus - hoogleraren in Nederland die zich met de wetenschap achter de grap bezighoudt. Volgens Zijderveld is de lach de taal van de humor. Barst men in lachen uit bij een sketch over een leraar, dan wordt de grap op z'n minst begrepen en waarschijnlijk gewaardeerd. Maar zegt het ook iets over de beroepsgroep wanneer comedy’s met onderwijspersoneel in de hoofdrol populairder worden? Het antwoord kan twee kanten op gaan, meent Zijderveld.
De loser-positie
Van oudsher is de leraar een gezaghebbend persoon en dat maakt hem geschikt voor parodieën en persiflages. Zijderveld noemt O. den Beste als voorbeeld. Een oud-leraar Duits die op straat allerlei tirades afstak en Goethe citeerde, uitgevoerd door Van Kooten en De Bie in de jaren tachtig. Maar juist onderwijspersoneel heeft afgelopen decennia stevig aan gezag en status ingeboet. En helaas, dan kom je uit aan het andere eind van het spectrum: de loser-positie. Die is even aantrekkelijk voor humor, aldus Zijderveld: “Gezag of juist het ontbreken ervan, beiden maken de leraar een dankbaar onderwerp. Bovendien heeft iedereen in zijn leven met leraren te maken of te maken gehad.”
Leuk dat jullie mijn baan tot een enorme hel hebben gemaakt
Zijderveld zit niet bovenop de recente satire, maar toch gaat zijn theorie over waarom de leraar grappig kan zijn ook op voor Rundfunk. Acteur Tom van Kalmthout bedacht de gelijknamige tv-serie destijds samen met de andere helft van Rundfunk: Yannick van de Velde. De tv-serie groeide in 2016 uit tot een groot en vooral online succes. Honderdduizenden mensen keken de filmpjes van bijvoorbeeld meneer Heydrich, gespeeld door Pierre Bokma. Zijn uitspraak ‘Jullie hebben allemaal een onvoldoende!’ is legendarisch onder fans. Van Kalmthout herinnert zich nog een reactie van een echte leraar Duits: “Die zei: Leuk dat jullie mijn baan tot een enorme hel hebben gemaakt. Het maakte zijn leerlingen niet meer uit of ze een onvoldoende kregen. Sterker nog, ze vonden het alleen maar leuk als hun leraar dat moest zeggen.”
Rundfunk was een absurdistische comedyserie over twee beste vrienden, Tim en Erik, op een totaal geflipte middelbare school. Alle afleveringen zijn terug te kijken op het youtube-kanaal van Rundfunk. Intussen is het gelijknamige duo doorgegaan. Momenteel toeren Tom van Kalmthout en Yannick van de Velde langs de Nederlandse theaters met hun eerste avondvullende voorstelling Wachstumsschmerzen. Dat is Duits voor groeipijnen. De zalen zijn vaak al volgeboekt en dat is - zeggen de theatermakers zelf - volledig te danken aan de tv-serie. Beeld: Stijn Hoekstra
Van Kalmthout en zijn kompaan zagen komische potentie in het verplichte karakter van de schooltijd. “Het is natuurlijk een compleet absurde situatie. Op een middelbare school lopen allemaal pubers rond die heel recalcitrant zijn en zich niets van iemand willen aantrekken. In datzelfde gebouw staan dan van die oude gasten te vertellen over mensen die al honderden jaren dood zijn, of over andere onderwerpen die je totaal niet interesseren. En juist van hen moet je dingen aannemen.” Het zijn de totale tegenpolen die de geest van de grappenmaker prikkelen, stelt Van Kalmthout. “Pubers, voor wie niets doen het hoogste doel is, tegenover leraren, die hen juist actief moeten krijgen.”
Van de handvaardigheidslerares hebben we een soort seksueel roofdier gemaakt
Daarnaast mistte het duo tijdens hun eigen middelbare schoolperiode goeie grappen over hun belevingswereld. Van Kalmthout: “Spangas bijvoorbeeld is niet echt komisch.” Toen ze de kans kregen een tv-serie te maken zijn ze scènes gaan bedenken die ze destijds zelf graag op de buis hadden willen zien. Met archetypische docenten, maar dan ook echt over de top. “De leraar Duits is een klootzak, de conrector zo’n oude gast die toch nog tof wil doen en erbij wil horen. De gymleraar kan sporten, maar verder is hij best wel dom. En van de handvaardigheidslerares hebben we een soort seksueel roofdier gemaakt.”
Totale overdrijving
Wat de strakke doorvoering van types betreft, lijkt Rundfunk wel wat op Teachers, een Amerikaanse serie die Comedy Central sinds dit voorjaar in Nederland uitzendt.
Teachers is een Amerikaanse comedyserie over de dagelijkse perikelen van een basisschoolteam dat louter uit juffen bestaat. Veel fysieke grappen, typisch vrouwenvenijn en totaal ongepaste interacties tussen leerlingen en leerkrachten. Volgens de makers werd het tijd dat vrouwen ook de comedy-scripts gingen schrijven. In Nederland zendt Comedy Central de serie sinds april 2017 uit.
Hier is de setting een basisschool en vertolken de juffen eigenschappen van leerkrachten die iedereen wel kent, maar dan uitvergroot. Bijvoorbeeld de gepassioneerde juf die zo graag vrienden wil zijn met de kinderen in haar klas. De bitchy juf die dat juist niets interesseert. De impopulaire juf die weggestopt is in het noodlokaal en de verlegen, vrijgezelle juf die wanhopig probeert gescheiden vaders te strikken.
En ook in Teachers zijn de grappen grof - zeker voor Amerikaanse begrippen - en zit de lol in de totale overdrijving. November 2017 start het tweede deel van seizoen twee, met daarin onder andere een serial pooper. Volgens de makers een fenomeen dat op elke basisschool voorkomt. “Elke juf kan je vertellen over een serial pooper op haar school. Dat is een kind dat op willekeurige plekken en tijden poept, maar waarvan niemand weet wie het is”, aldus actrice en scenarioschrijver Caitlin Barlow dit voorjaar op de website indiewire.com.
Hofnar
Nog even terug naar emeritus-hoogleraar Zijderveld. Want waar de docent nu succes oogst in comedyseries, maar daarbij wordt gespeeld door professionele acteurs, was hij ooit degene die zelf het podium beklom. Bij het verdwijnen van de hofnar in de achttiende en negentiende eeuw werden een tijdje professoren gevraagd om op te treden aan de koninklijke hoven, vertelt Zijderveld. “Zij staken voor een extra zakcentje redes af met hele dure woorden en onbegrijpelijke theorieën. Om vervolgens uitbundig uitgelachen te worden.” Tegenwoordig hoeft de gemiddelde leraar gelukkig geen comedy-voorstelling op te voeren. En als het goed is bewaart de leerling zijn schaterlach voor thuis voor ‘de buis’.
De succesvolle serie-producent HBO startte in 2016 met Vice Principals. Momenteel is het tweede seizoen te zien, mits je een abonnement hebt op het tv-kanaal van HBO, en is het derde al aangekondigd. Deze serie is minder parodie en meer dark comedy. Vooral machtsverhoudingen staan centraal.
