China en onderwijs: steevast gedoe

De Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit gaan samen met Huawei een onderzoekslaboratorium voor kunstmatige intelligentie oprichten. Het Chinese bedrijf investeert 3,5 miljoen euro, meldt het Financieele Dagblad. De Tweede Kamer heeft twijfels over dit plan, blijkt uit Kamervragen van CDA, D66, PVV en VVD.

1. Waarom ligt de samenwerking gevoelig?

China is een wereldmacht en zou via technologiebedrijven de mogelijkheid hebben om andere landen te bespioneren. Daarom willen sommige landen bijvoorbeeld niet dat Huawei meewerkt aan de ontwikkeling van het nieuwe 5G-netwerk.

2. Maar dit gaat om kunstmatige intelligentie en zoekmachines. Dat is toch iets anders?

De opmars van China als economische supermacht speelt ook mee. Critici vrezen dat China allemaal westerse kennis en technologie wil gebruiken om zijn eigen positie te versterken. Wetenschappelijke samenwerking ligt daarom onder vuur. Onderzoeksinstituut Clingendael stelde in juli dat China het Nederlands hoger onderwijs en onderzoek probeert te beïnvloeden. Censuur en zelfcensuur zouden op de loer liggen.

3. Wat heeft Huawei daarmee te maken?

China is een totalitaire staat. Mocht de regering een beroep doen op Huawei, dan kan het bedrijf weinig anders dan meewerken.

4. Werken andere universiteiten niet samen met Huawei?

Jawel. De TU Delft, de Universiteit Leiden en TNO werken bijvoorbeeld samen in de Digitale Human Capital Agenda Den Haag, met Huawei en een hele reeks andere partners, zoals het ministerie van Binnenlandse Zaken, Shell en de ANWB. In Groningen werken de Rijksuniversiteit en de Hanzehogeschool samen met Huawei en andere partijen aan het 5G-netwerk.

5. Is er nog academische samenwerking met China mogelijk?

Het is lastig. De kostbare plannen voor een campus van de Rijksuniversiteit Groningen in het Chinese Yantai zijn bijvoorbeeld in 2018 afgeblazen. Maar academische samenwerking tussen Nederland en China is zeker niet gestaakt, zoals het bestuur van de TU Delft hier uitlegt.

6. De UvA en de VU kennen de mogelijke bezwaren toch ook?

Ja, en ze hebben hun plannen besproken met de ministeries van OCW en Binnenlandse Zaken. Ook met inlichtingendienst AIVD en de coördinator Terrorismebestrijding is een gesprek gevoerd. Daar is kennelijk geen groot bezwaar uit naar voren gekomen.

7. Waar maakt de Tweede Kamer zich dan druk om?

Misschien mag je formeel inderdaad samenwerken met Chinese bedrijven, maar of het wenselijk is, is een politieke vraag. Het CDA bijvoorbeeld vreest dat kunstmatige intelligentie later voor (digitale) oorlogsdoeleinden wordt gebruikt. “Welke rol speelt de nationale veiligheid hierbij?,” vraagt de partij zich af.

8. Speelt xenofobie (vreemdelingeangst) een rol in de kritiek op samenwerking?

Volgens een topman van Huawei wel, en er zijn wel meer mensen die de verdachtmakingen overdreven vinden. Maar China ligt ook onder vuur, bijvoorbeeld vanwege de acties tegen mensenrechtenactivisten en het protest in Hong Kong. Toen China in de richting van meer openheid en vrijheid bewoog, leken er vooral voordelen te zitten aan samenwerking met China. Het zou het land vooruithelpen. Sinds het aantreden van president Xi Jinping in 2013 lijkt de koers veranderd.