Aanpak schijnzelfstandigheid jaagt scholen op kosten
Veel schoolbesturen beëindigen hun contracten met zzp’ers omdat ze vrezen voor boetes van de Belastingdienst.
Jan-Willem Duim vindt dat besturen zich onnodig angst aan laten jagen door de strengere handhaving op schijnzelfstandigheid van zzp’ers. Beeld: Angeliek de Jonge
Tot voor kort werkten er vele tientallen zzp’ers op één van de 120 locaties voor primair en voortgezet onderwijs van Lucas Onderwijs, zegt bestuurder Ewald van Vliet. “We hebben in deze regio een groot lerarentekort. Dus werkten we met uitzendbureaus, zzp’ers, invalpools en detachering: alles om maar genoeg goede en gekwalificeerde mensen voor de klas te krijgen.”
Er is ook een groepje dat zegt: ik heb er bewust voor gekozen om zzp’er te zijn. Die zijn we kwijt
Alle tijdelijke contracten bij Lucas Onderwijs zijn tegen het licht gehouden toen de Belastingdienst aankondigde vanaf 1 januari 2025 te gaan handhaven op schijnzelfstandigheid van zzp’ers, volgens de wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties). Gevolg: een aantal zzp’ers ging in dienst bij een detacheringsbureau. Detacheringsbureau Maandag laat weten dat het inmiddels 179 van de 276 freelance professionals binnen het domein Onderwijs in vaste dienst heeft genomen. Bij Lucas Onderwijs zijn een paar zzp’ers in vaste dienst gekomen. “Er is ook een groepje dat zegt: ik heb er bewust voor gekozen om zzp’er te zijn”, aldus Van Vliet. “Die zijn we kwijt.” (Artikel loopt door onder kader.)
AOb is voor handhaving wet
Voor de AOb is het terugdringen van flex in het onderwijs een belangrijk onderwerp. De bond ageert al langere tijd tegen het stijgende aantal zzp’ers. Ze leiden tot hogere kosten voor de scholen, dalende onderwijskwaliteit en een hogere werkdruk onder collega’s in vaste loondienst. In een brief aan de Tweede Kamer benadrukt de AOb dat het leraarschap geen ‘solistisch’ beroep is. Naarmate er meer zzp’ers in het onderwijs werken, kan er minder als team gewerkt worden en hebben leraren minder tijd voor het verbeteren en ontwikkelen van lessen en lesmethodes. Dit blijkt ook uit de door de beroepsgroep opgestelde Beroepsbeeld Leraar. De zorg dat door het handhaven van de wet DBA het lerarentekort toeneemt, deelt de AOb niet. Dit is de afgelopen periode niet gebeurd, wél zijn er sinds 1 januari meer zelfstandigen in loondienst gegaan.
De overkoepelende medezeggenschapsraad is bezorgd, zegt Van Vliet. “Zij vragen terecht: als het straks niet lukt om mensen te vinden, komt het werk dan niet op de schouders van collega’s terecht? De gestegen kosten zijn ook een zorg: het is substantieel duurder om leerkrachten in te huren via een uitzend- of detacheringsbureau.” Hij is er zelf ook niet helemaal gerust op, erkent Van Vliet. “Vooralsnog lijkt het beheersbaar, maar als het lerarentekort groeit, dan kan ik dus echt geen zzp’er meer inhuren.”
Je ontkomt niet aan inhuur van externen bij ziekte, zwangerschap of acute vervanging
Scholengroep Nuovo met zestien vo-scholen in Utrecht haalde begin december de voorpagina van het regionale AD met de kop ‘Geen zzp’ers meer voor de klas’ en ‘Nuovo biedt ze allemaal een vast contract aan’. Daar schrokken de meeste schoolleiders behoorlijk van, erkent bestuurder Muriëlle van der Voort. “Per 1 januari 2025 moesten alle zzp-contracten beëindigd zijn.” Het percentage zzp’ers bij Nuovo bedroeg 5, nu is het zo goed als 0, zegt ze. De meeste zzp’ers zijn nu in dienst bij een detacheringsbureau. “Die blijven we nodig hebben. Het is minstens anderhalf keer zo duur, maar je ontkomt niet aan inhuur van externen bij ziekte, zwangerschap of acute vervanging.” (Artikel loopt door onder kader.)
Wie zijn de echte zzp’ers?
De Belastingdienst stelde aanvankelijk dat ‘ingebed’ werk doen, dus hetzelfde werk doen als collega’s in vaste dienst, automatisch betekent dat je schijnzelfstandige bent en dus geen zzp’er. De Hoge Raad heeft dat argument inmiddels onderuit gehaald.
De gezagsverhouding is niet bepalend voor het zzp-schap. Wie volgens een rooster werkt en met een door de school verplichte lesmethode, kan nog steeds zzp’er zijn.
Waar het vooral om gaat: je moet als zzp’er in het onderwijs aantonen dat je echt een ondernemer bent. Dat betekent concreet:
- je hebt meerdere opdrachtgevers
- je werkt minimaal 1225 uur per jaar binnen je eigen bedrijf
- je bepaalt je eigen tarieven
Zowel de PO- als VO-raad waarschuwen alle schoolbesturen voor hoge naheffingsaanslagen en boetes en benadrukken dat er ‘bijna altijd’ sprake is van schijnzelfstandigheid, als een school een zzp’er voor de klas zet. ‘Slechts in bijzondere gevallen kan dit anders zijn.’ De Hoge Raad heeft zich inmiddels genuanceerder uitgesproken. ‘Het structureel werken binnen een organisatie, zogenoemd ‘ingebed werk, betekent niet automatisch dat er een dienstverband is.’ Kortom: een zzp’er die voor de klas staat, kan voor de wet best ondernemer zijn (zie het kader hierboven).
Betere balans werk-privé
Zo iemand is Wendy de Roo. Ze werkt in de hr-sector en staat daarnaast graag voor de klas als invaller. “Als zzp’er heb ik meer invloed op de balans werk-privé.” Nemen collega’s haar dat kwalijk? “Nee. Ze zijn blij als ik hen snel uit de brand kan helpen. Vaak ben ik er een dag, een paar weken en dit schooljaar zelfs een aantal maanden één dag per week. En als ik ergens één dag per week voor de klas sta snappen ze heel goed dat ik op een andere dag niet speciaal voor een vergadering naar school kom.”
Ik denk dat geen enkele zzp’er in het onderwijs werkt voor het geld. Want je hebt sowieso tien weken per jaar geen inkomen
Ze werkt gedurende het jaar soms wel op vijf of tien verschillende scholen. “Daar zie en hoor ik van alles, en dat neem ik weer mee naar andere scholen. Dat is echt van meerwaarde, hoor ik vaak.” Ze legt regelmatig uit waarom haar uurloon als zzp’er hoger lijkt te liggen dan dat van een collega in vaste dienst. “Ik zorg zelf voor mijn arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioen.” Wendy de Roo: “Ik denk dat geen enkele zzp’er in het onderwijs werkt voor het geld. Want je hebt sowieso tien weken per jaar geen inkomen. Zelf werk ik nu vast op de vrijdagen: nou, die vallen nogal vaak uit natuurlijk.” Ze ziet dat directeuren zich grote zorgen maken door wat zij van hun bestuur opgelegd krijgen. “Mij is wel gevraagd om in loondienst te komen, dat wil ik niet. En als een school mij voorstelt om bij een bureau te gaan werken, dan pas ik daarvoor, dan ben ik weg. Door mijn hr-werk ken ik de hoge fees die zulke bureaus rekenen voor hun bemiddeling. Daar ben ik principieel op tegen: dat geld is bestemd voor het onderwijs.” Om de tekorten aan te vullen en de flexibele schil groot genoeg te houden, is een beroep doen op zzp’ers ook in de toekomst nodig, denkt De Roo. “Kinderen naar huis sturen is natuurlijk echt onwenselijk en zonde. Dat moet je als bestuur zien te voorkomen.” (Artikel loopt door onder foto.)
Wendy de Roo werkt in de hr-sector en staat graag voor de klas als invaller. “Als zzp’er heb ik meer invloed op de balans werk-privé.” Beeld: Angeliek de Jonge
Wendy de Roo staat ingeschreven bij flexonderwijs.nl, een non-profitplatform waar docenten en scholen elkaar zelf kunnen vinden en dat geen bemiddelingskosten rekent. Scholen betalen een paar tientjes per maand, ingeschreven zzp’ers 50 euro per jaar. Oprichter van dat platform, Jan-Willem Duim, vindt dat besturen zich onnodig angst aan laten jagen voor die nieuwe wet en noemt de ontwikkelingen ‘erg kwalijk’. Duim: “Vergeleken met andere sectoren is de externe inhuur in het onderwijs laag, blijkt uit cijfers van de Rekenkamer. En scholen hebben die externen wel nodig, om ziek, piek en uniek op te vangen.” De uitzend- en detacheringsbureaus komen hier als winnaar uit de bus, stelt hij. “Scholen betalen via zo’n bureau bijna twee keer zoveel voor een externe.” Jan-Willem Duim: “Er is een lerarentekort. Als loondienst de enige smaak is, dan heb je een probleem. Je moet accepteren dat niet iedereen zo’n vast contract wíl.” Zelf werd hij zzp’er omdat hij autonomie miste. “Ik voelde me meer uitvoerder dan architect, maar ik wilde wel in het onderwijs blijven.”
In mijn klas pak ik zoveel mogelijk dingen op om degene die vier dagen voor de klas staat te ontlasten
Juist zzp’ers kunnen het vaste team meer ruimte geven, stelt hij. “Ik geef nu op een school in elke klas ict-les, daardoor kan de leerkracht andere dingen doen. Zo werk je aan duurzame inzetbaarheid. Je kunt met zzp’ers experts binnenhalen op het gebied van mathematisch rekenen, anti-pestprogramma’s, het lezen in groep drie en noem maar op. Zo kun je de werkdruk bij je kernteam verlichten.” Dat zegt ook Wendy de Roo: “In mijn klas pak ik zoveel mogelijk dingen op om degene die vier dagen voor de klas staat te ontlasten. Ik leg alles klaar, doe de kopieerdingen, differentiatieboekjes, nieuwe werkboekjes. Zo heeft zij meer tijd voor andere zaken.” Jan-Willem Duim merkt op ‘zijn’ platform flexonderwijs.nl absoluut niet dat er minder zzp’ers in worden geschakeld. “Het aantal afgesloten overeenkomsten is in de eerste drie maanden van dit jaar zelfs flink gestegen.”
Een vaak genoemd argument tegen de inzet van zzp’ers is dat zij ‘alleen maar lesjes draaien’. Ewald van Vliet herkent dat niet helemaal. “Als zzp’ers voor langere tijd bij ons werken draaien ze ook mee bij het organiseren van evenementen, vergaderingen na schooltijd enzovoort. Maar in de medezeggenschapsraad zitten is natuurlijk ingewikkelder.”
‘Het scheelt mij tienduizend euro netto op jaarbasis’
Olaf Koopmans werkte drie dagen per week als zzp’er in een internationale schakelklas. Hij is nu in loondienst.
“Ik heb jaren op mbo’s in loondienst gewerkt maar wil een eigen bedrijf beginnen in coaching en therapie. Opstarten duurt lang en ik kon daarnaast als docent rekenen aan de slag. Op de werkvloer draaide ik gewoon mee en is er geen verschil tussen mensen in vaste dienst of zzp’ers. Eind vorig jaar was de keuze: of in dienst, of vertrekken. Ik ben kostwinner en in loondienst gegaan. Ik heb nu meer zekerheid, maar ik ben nog niet zo bezig met mijn pensioen en gelukkig nooit ziek. De rekening wordt nu wel echt even anders. Het scheelt mij tienduizend euro netto op jaarbasis. Het is heus niet slecht, maar wel minder. We hebben gelukkig gespaard. Ik snap het wel, het was natuurlijk verkapte loondienst bij mij. Ik vind het onderwijs superleuk en dit is nu geen reden om te stoppen.”
